Zemlje zapadnog Balkana vape za pristojnom infrastrukturom. Trenutno u prosjeku godišnje izdvajaju oko jedan posto bruto društvenog proizvoda, a potrebno je da ulažu osam do 12 puta više.
Uglavnom se oslanjaju na zajmove i grantove evropskih finansijskih institucija, ali se sve više okreću ka kineskim kreditorima. Međutim, povećani nivoi duga predstavljaju prijetnju makroekonomskoj stabilnosti ako krediti i dalje budu glavni izvor finansiranja za investicije.
Zato je poželjno da se sve više razmišlja o alternativnom finansiranju poput javno-privatnih partnerstava, odnosno koncesija, bez daljeg zaduživanja nacija.
Ovo je ocjena Bečkog instituta za međunarodne ekonomske odnose, koji je sačinio izvještaj o investicijama na Zapadnom Balkanu.
Autori podsjećaju da se infrastruktura u Srbiji, Makedoniji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Albaniji finansira kroz Evropski investicioni okvir za zapadni Balkan, koji predstavlja mješavinu zajmova i grantova, i kinesku inicijativu „Pojas i put”, zasnovanu isključivo na kreditima.
„Ovo može imati teške makroekonomske posljedice. Od početka globalne finansijske krize nivoi duga su se povećali i predstavljaju veliku opasnost za ekonomsku stabilnost. Evropski fondovi su do početka 2018. godine finansirali 146 infrastrukturnih projekata sa 10,9 milijardi eura. Veći dio ulaganja bili su krediti i to 7,9 milijardi. Kineski finansijeri su uložili 7,8 milijardi eura i to samo putem kredita. Problematično je ako su sva ulaganja bazirana na kreditima. Ona bi mogla da učine ekonomije nestabilnim”, navedeno je u izvještaju Bečkog instituta.
Autori skreću pažnju na navodne rizike koji dolaze s kineskim ulaganjima. Kineski novac dolazi samo u obliku zajmova, što povećava teret duga. Potom, kineske aktivnosti neće doprinijeti smanjenju korupcije.
I na kraju, kada Kinezi daju kredite, po pravilu ugovaraju tako da su izvođači radova njihove kompanije, koje dovode svoje radnike i dovoze svoj materijal. Što u prevodi znači da Kina daje kredit za aktivnosti i rast sopstvene ekonomije, i plus zarađuje na kamatama.
Region zapadnog Balkana leži između luke Pirej u Grčkoj, koja je u većinskom vlasništvu Kineza, i velikog tržištima zapadne Evrope, na koje Kina želi da dostavi svoju robu i taj put učini bržim.
Međutim, kineska ulaganja na zapadnom Balkanu upalila su alarmno zvonce u Briselu. Najveći broj njihovih investicija, oko četiri milijarde dolara, usmjeren je na Srbiju, odnosno izgradnju brze pruge Beograd–Budimpešta, Koridora 11, termoelektrane „Kostolac”.
Ono što je zajedničko evropskim i kineskim finansijerima jeste da većinu investicija usmjeravaju u saobraćajnu i energetsku infrastrukturu.
Dok alternativni sektori, odnosno infrastruktura u širem smislu, kao što su obrazovanje i zdravstvo, obično predstavljaju manje od 0,1 odsto BDP-a.
„Nedostatak investicija u zaštitu životne sredine, zdravstvo i obrazovanja ozbiljno otežava razvoj regiona i evropske integracije. To je takođe faktor koji doprinosi masovnoj emigraciji i odlivu mozgova. Infrastrukturne investicije, prema tome, treba usmjeriti ka ekološkim, socijalnim, zdravstvenim i obrazovnim sektorima koji su do sada zapostavljeni”, navode autori izvještaja.
Ipak, ističu da Srbija i Bosna i Hercegovina imaju koliko-toliko izbalansiranu strukturu investicija u infrastrukturu, što se ne može reći za Crnu Goru, koja inače malo investira u infrastrukturu i to prvenstveno u transport.
Ljubodrag Savić, profesor Ekonomskog fakulteta, saglasan je da se na ovim prostorima ne ulaže dovoljno u infrastrukturu. Prema njegovom mišljenju, EU opravdano strahuje od kineskih investicija.
“Evropska unija pokušava na sve načine da ograniči uticaj Kine, jer je doživljava kao ozbiljnu konkurenciju. Da EU ima razloga za strah, pokazala je na primjeru britanske čeličane Tata Steel, koju su Kinezi ugušili prevelikom ponudom jeftinijeg čelika”, kaže Savić i dodaje da je na Balkanu složena situacija jer se tu prepliću ekonomski i politički interesi EU, Amerike, Rusije i Kine.
“Nije dobro kada se igra na jednu kartu i dobro je što nam Rusi grade pruge, a kineske i evropske kompanije puteve. Ali u ekonomiji se ništa ne radi iz ljubavi već iz interesa. Tako da Kina kada daje kredite uslovljava da bude angažovana njena radna snaga. Evropske banke nisu tako eksplicitne, ali traže raspisivanje međunarodnih tendera na kojima uslovljavaju da firme imaju određen promet u prethodnoj godini, što se na kraju ispostavi da samo njihove kompanije mogu da ispune. I sve se to svede na isto”, kaže Savić.
Za ovako slabe ekonomije kao što su balkanske, dobro bi bilo da se ne zadužuju previše i dobri koncesioni ugovori bi bili rješenje.
“Ali ne možete da natjerate nekoga na koncesiju ako on u tome ne vidi interes. Uostalom naš pokušaj davanja auto-puta Horgoš–Požega pod koncesiju austrijskoj Alpini nije slavno prošao”, podsjeća Savić.
Izvor: Politika
